İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim ESAT ARSLAN

İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim (I)

ESAT ARSLAN · 24 OCAK 2020

“74 – İbrahim, babası Âzer’e demişti ki: “sen putları tanrı mı ediniyorsun? Doğrusu ben seni ve kavmini açık bir sapıklık içinde görüyorum”. 75 – Böylece biz İbrahim’e göklerin ve yerin melekûtunu (muhteşem varlıklarını) gösteriyorduk ki, kesin inananlardan olsun. 76 – Üzerine gece bastırınca, bir yıldız gördü:”Rabb’im budur” dedi. Yıldız batınca da:” Ben batanları sevmem” dedi. 77 – Ay’ı doğarken gördü: “Rabb’im budur” dedi. O da batınca: “Yemin ederim ki, Rabbim bana doğru yolu göstermeseydi, elbette sapıklığa düşen topluluktan olurdum” dedi. 78 – Güneş’i doğarken görünce: “Rabb’im budur, bu hepsinden büyük” dedi. O da batınca dedi ki: “Ey kavmim! Ben sizin (Allah’a) ortak koştuğunuz şeylerden uzağım”. 79 – “Ben yüzümü tamamen, gökleri ve yeri yoktan var edene çevirdim ve artık ben asla Allah’a ortak koşanlardan değilim”.” Enam Suresi

Bir süredir hak din ile batıl din arasındaki mukayeseleri yapıyoruz.

Kuran’da gerçek Müslüman’a örnek kişilik olarak İbrahim gösterildiği için birkaç yazı boyunca bu tartışmayı İbrahim’in düşünce dünyası üzerinden sürdüreceğim.

Kuran’ı genellikle Bakara Suresi’nden başlayarak okuyoruz. Ve Bakara Suresi’nde İbrahim Allah’a tam manasıyla teslim olmuş olduğu için İbrahim gibi Müslüman olmayı sorgulamadan sual etmeden Allah’a teslim olmakmış zannediyoruz.

Oysa Kuran’ı iniş sırasına göre okuyunca İbrahim’in Müslümanlığının Allah’a mutlak teslim olmaktan bambaşka bir ruh hali olduğunu görüyoruz.

Yukarıdaki ayet bu düşünce dünyasının tezahürlerinden biri.

Yukarıdaki ayete göre İbrahim Allah’a varmadan önce kavminin putlarıyla bir hesaplaşmaya girişmiş.

Putlarla, yani kavminin hakikati ve adaleti açıkladığı söylenen kuramlarıyla.

İbrahim önce yıldıza tapmış. Sonra yıldızı sorgulayıp onun gerçek tanrı olmadığını anlamış. Sonra aynı şeyi aya yapmış. Sonra da güneşe. Ve sorgulamaları sonucunda bunların Allah olmadığını anladıktan sonra gerçek Allah’a varmış.

Biz dini geleneğimiz itibariyle Müslümanları sorgulamadan uzak tutuyoruz ve onların kör bir imana girmesini istiyoruz.

Oysa eğer İbrahim gibi birer Müslüman olacaksak Allah bizlere kavmimizin, yani bugün için yeryüzünün bütün putlarıyla ve kuramlarıyla bir hesaplaşma içine girmemizi istiyor. Ve ima ediyor ki: “ancak bu sorgulamadan sonra gerçek Allah’ı bulabilirsin.”

Eskiden kelam alimlerimiz taklidi imanın bir hükmü olmadığını, kişinin sorgulayarak ve tahkik ederek Müslüman olmasının şart olduğunu söylemişler. Fakat sonra bu düşünce unutulmuş ve taklidi imanı yeterli görmüşler.

Oysa çağımızda bu sorgulama ruhunun yeniden diriltilmesi gerekiyor.

Kişisel bir not olarak söyleyeyim: Batılı büyük düşünürleri okudukça, onların hakikatlerini kavradıkça ve onların kısıtlarını gördükçe Allah’a olan imanım çok ama çok fazla güçlendi. Bu süreçten korkmamız için aslında bir sebep yok.

Kişi bu sürece girdiğinde bir süre sarsıntı yaşasa da sorgulamayı bırakmadığında Allah temiz bir imanı kişinin kalbine ilka ediyor.

Örneğin Nietzsche önce ‘Tanrı öldü’ dedi. Fakat son kitabında tüm evreni sorguladıktan sonra “işte bu noktada evreni yöneten bir bilincin varlığını kabul etmek zorunda kalıyoruz. Muharref Hıristiyanlığın tanrısını reddediyoruz. Fakat sorgulamamızla ulaştığımız bu tanrıyı kabul ediyoruz.”

Kuran’dan Notlar – İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim (II)

ESAT ARSLAN · 31 OCAK 2020

“83 – Şüphesiz ki İbrahim de onun kolundandı. 84 – Çünkü o, Rabbine tertemiz bir kalb ile gelmişti. 85 – O babasına ve kavmine şöyle demişti: “Siz nelere tapıyorsunuz?” 86 – “Yalancılık etmek için mi Allah’tan başka ilâhlar istiyorsunuz?” 87 – “Siz âlemlerin Rabbini ne zannediyorsunuz?” 88-89 – Derken yıldızlara bir baktı da: “Ben gerçekten hastayım” dedi. 90 – O zaman arkalarını dönerek başından kaçışıverdiler. 91 – Derken bir kurnazlıkla onların ilâhlarına vardı da, “Buyursanıza, yemez misiniz?” dedi. 92 – (Cevap vermediklerini görünce de): “Neyiniz var da konuşmuyorsunuz?” (dedi). 93 – Nihayet bir yolunu bulup onlara kuvvetli bir darbe indirdi. 94 – Bunun üzerine birbirlerine girerek ona yürüdüler. 95 – İbrahim dedi ki: “A, siz kendi yonttuğunuz şeylere mi tapıyorsunuz?” 96 – “Halbuki sizi de yaptıklarınızı da Allah yaratmıştır.” 97 – Onlar: “Haydin onun için bir yapı yapın da onu ateşe atın.” dediler. 98 – Böylece ona bir tuzak kurmak istediler. Biz de kendilerini daha alçak düşürdük. 99 – Bir de dedi ki: “Ben Rabbime gidiyorum, o bana yolunu gösterir.”” Saffat Suresi

Bizler ideal Müslümanı, toplumunu sorgulamayan, toplumuyla barış içinde yaşayan, otoriteye itaatkar bir figür olarak kavrıyoruz. Dini tartışan Marx, Freud gibiler de dindarı böyle kabul ediyor.

Oysa yukarıdaki ayeti temel alacaksak İbrahim kendi kavmiyle, onun gelenekleriyle, ideolojisiyle ve düşünce sistemiyle kavga içinde bir figürdü.

Eğer Kuran bizlere bir Müslüman olarak örnek kişilik diye İbrahim’i gösteriyorsa O bizden kavmimizle bir kavga içine girmemizi de istiyor demektir.

İdeal Müslüman, ülkesinin düşünce sistemiyle tartışır. Çünkü bu düşünce sistemi yanlış olabilir. Ya da bu sistem hak kaynaklara dayanıyor olsa bile zaman içinde çürümüş olabilir. Ya da bu sistem hak bile olsa, gerçekten yaşaması için tahkik edilmesi, yani yeniden sorgulanması gerekiyordur.

Toplum ne durumda olursa olsun Müslüman kendi toplumunun düşünce sistemini sorgulamadan kabul etmemeli, onu ancak ve ancak muhakeme ettikten ve tahkik ettikten sonra kabul etmelidir. Yukarıdaki ayetlerin imasına göre ideal Müslüman budur. Hak dinle batıl dini ayıran da budur.

Kuran’dan Notlar – İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim (III)

ESAT ARSLAN · 7 ŞUBAT 2020

“Bir zamanlar İbrahim de: “Ey Rabbim! Ölüleri nasıl dirilttiğini bana göster!” demişti. Allah: “İnanmadın mı ki?” buyurdu. İbrahim: “İnandım, fakat kalbim iyice yatışsın diye istiyorum.” dedi. Allah buyurdu ki: “Öyle ise kuşlardan dördünü tut da onları kendine çevir, iyice tanıdıktan sonra (kesip) her dağın başına onlardan birer parça dağıt, sonra da onları çağır, koşa koşa sana gelecekler ve bil ki, Allah gerçekten çok güçlüdür, hüküm ve hikmet sahibidir.”” Bakara Suresi, 260. ayet.

Yukarıdaki ayete göre İbrahim’in imanı körükörüne bir iman değil.

Allah da bu ayeti Kuran’a koyarken bizden İbrahim gibi olmamızı, yani bir kez Allah’a vardıktan sonra Allah’ın dinini körükörüne kabul etmememiz gerektiğini söylüyor.

Yani örneğin Kuran’ın Allah’ın kesin kelamı olduğunu bildikten sonra bile Kuran’a körükörüne teslim olmamalıyız. Bu ayetin imasına göre O’nun hakikatlerini sorgulamalı ve bu tahkikten sonra Kuran’ı nefsimize mal etmeliyiz.

Zira İbrahim Allah’ın var olduğunu bildiği halde kalbi ve aklı mutmain olsun diye Allah’tan yeniden dirilişin kanıtlarını istiyor.

Buradan baktığımızda bu aşamada İbrahim’in imanı bir çeşit Hegelci iman. Yani akılcı, aklın gereği olan bir iman. Buradan bakınca Hegelci iman Allah katında makbul bir iman oluyor.

Yıllardır biriktirdiğim deneyimlerime göre Kuran’ın hakikatleri körükörüne kabul edilmeyip de tahkik edildiğinde, yani Kuran’ın derin mantığına ulaşıldığında insan Allah’ın kitabının tüm beşeri düşüncelerden daha üstün bir felsefeye sahip olduğu görülebiliyor.

Bu düşüncenin bir uygulaması Bediüzzaman’ın kelam ilmidir. Bu eserler yoluyla Bediüzzaman Kuran’ın doğa felsefesinin nasıl olup da beşeri metafiziklerden daha üstün olduğunu gösterebilmiştir okuduğum kadarıyla. Bunu tahkik etmek için onun Kuran felsefesinden mülhem yazdığı Haşir Risalesine bakabilirsiniz. Bu eserinde Bediüzzaman Kuran’ın öğrettiği ilahi isimlerin doğada nasıl tezahür ettiğini etüt ederek yeniden dirilişin nasıl olup da basit bir inanç meselesi olmadığını, haşrin aklın gereği olduğunu tartışabilmiştir.

Ben de yazdıklarımla Kuran fıkhının ve şeriatının nasıl olup da aklı doyurduğunu anlatmaya çalışıyorum. Kuran’ın ekonomide, siyasette, kadın haklarında vs. getirdiği o kadar mantıklı bir yaklaşım vardır ki bağımsız akıl bu düşünce sistemiyle kavga etmek değil, Kuran’ın toplumsal düşüncesini kabullenmek ister.

Bu ayetten hareketle kısaca şöyle söyleyeyim: İslam’ın hükümlerini Hegelci bir akli iman seviyesinde sorguladığımızda sanıyorum sorgulamanın sonunda aklımızın fazlasıyla mutmain olacağını göreceğiz. Korkmaya gerek bir şey yok yani.

Ama bunu görebilmemiz için geleneğimizin bizlere İslam namına öğrettiğini, bu öğreti bazı çağlarda hak dini temsil etmiş olsa da- bugün için paranteze almamız ve Kuran’ı taze bakışlarla çağımızla buluşturmamız gerekiyor.

Kuran’da Notlar – İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim (IV)

ESAT ARSLAN · 14 ŞUBAT 2020

“Allah, İbrahim’i çok yakın bir dost edinmişti.” Nisa Suresi 125. ayet

“74 – İbrahim’den korku iyice geçip gidince, bu müjde de kendisine gelince, bizimle Lut kavmi hakkında tartışmaya girişti. 75 – Çünkü İbrahim, çok yumuşak huylu ve çok yufka yürekli (yanık kalbli) idi.” Hud Suresi

Bir süredir hak dinle batıl din arasındaki mukayeseleri yapıyoruz. Ve bu mukayeseyi Allah’ın Müslümana örnek kişilik olarak gösterdiği İbrahim üzerinden yapıyoruz.

Batıl bir dinde kişi tanrının kölesidir. Kişinin tanrı katında bir değeri yoktur. Ve kişi hiçbir sebeple Tanrı’nın iradesiyle kavga içine giremez.

Oysa yukarıdaki ayetlere baktığımızda İslam’da ideal Allah-kul ilişkisinin bambaşka bir mahiyette olduğunu görüyoruz.

Yukarıdaki ilk ayete göre İbrahim Allah’ın çok yakın bir dostu olmuş. Bu seride anlattığımız tüm o düşünce süreçlerinden sonra İbrahim Allah’a yaklaştıkça yaklaşmış ve iki varlık arasında sımsıkı bir dostluk bağı kurulmuş. Kuran’ın Müslümandan istediği de müminin Allah’la böylesi bir yakın dostluk kurmasıdır.

Şimdi ikinci ayete bakalım. Yakın dostlar bazen birbiriyle tartışır da… Ve bu ayete göre Allah ile İbrahim arasındaki dostluk o kadar yakın ki İbrahim bir kararı hususunda Allah’la tartışmakta bir beis görmüyor.

Bu makam sufilerin ‘naz’ makamı dediği makam. Ya da Nurettin Topçu’nun İsyan Ahlakı’nda dediği gibi kişinin kemal mertebesinden önceki bir adımı olan Allah’a isyan makamı. Yani Allah’a sürekli niyaz etmeliyiz. Ama bir süre sonra Allah’la öyle bir ilişki kuruluyor ki kişi Allah’la tartışmaya da başlayabiliyor.

Eğer bu ayetleri ciddiye aldığımızda, Allah’ın, kişinin kendini Allah’a bu kadar yakın görmesini hoş gördüğünü söyleyebiliriz. Allah İbrahim’e “sen kimsin ki benimle tartışmaya cüret edersin” demiyor ve bu tartışmayı Kuran’a taşıyor. Böylelikle bu olayı Müslümanlık idealinin bir merhalesi olarak önümüze çıkarıyor.

Sanıyorum hala modern zaman seslenen Batılı düşünürler, Kuran’daki bu İbrahim portresinin ideal Müslümana örnek olarak gösterildiğini bilselerdi, din konusundaki düşünceleri daha farklı olurdu. Onların söyledikleri muharref dini yorumları için bir aydınlatma sağlasa da Kuran’da öğretilen ideal din için söylediklerinin pek bir geçerliliği yok.

Kuran’dan Notlar – İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim (V)

ESAT ARSLAN · 21 ŞUBAT 2020

“Şunu da unutmayın ki, bir zamanlar İbrahim’i Rabbi, birtakım kelimeler ile imtihan etti, o, onları sona erdirince, Rabbi ona, “Ben seni bütün insanlara önder (imam) yapacağım.” Bakara Suresi, 124. ayet.

“Şüphesiz İbrahim Allah’a itaat eden, hanif bir ümmetti. Ve hiçbir zaman müşriklerden olmadı.” Nahl Suresi, 120. ayet.

Bize geleneksel olarak öğretilen İslam’da kişiden beklenen, sıradanlığının bilincinde olmasıdır, kişinin kendini küçük ve değersiz görmesidir.

Pek çok muharref din yorumunda da böyle olduğu için Bakunin Tanrı ve Devlet kitabında insana hak ettiği değeri verebilmek için Tanrı’nın reddedilmesi gerektiğini söyler.

Oysa Kuran’a baktığımızda ideal Müslüman tam da öyle sıradanlığı ve küçüklüğü kabul etmesi istenen bir figür değildir, tam tersidir.

Yukarıdaki ilk ayete de her Müslüman bireye ayrı ayrı örnek gösterilen İbrahim’in bir önder oluşu vurgulanıyor.

Yani Allah bu ayet yoluyla bize “İbrahim gibi ol. Ve kendini bir önder olarak yetiştir.” Diyor.

İkinci ayetse İbrahim’in tek başına bir ümmet oluşunu öne çıkarıyor.

Yani Allah, İbrahim örnekliğiyle Müslümanlara, kendini tek başına bir ümmet, bir millet ve bir toplum olacak seviyede güçlü, çok boyutlu ve bütünlüklü bir insan olarak yetiştirmelerini salık veriyor.

Bu mertebe, Hazret-i Ali’nin “Sen kendini küçük bir cirm sanıyorsun. Oysa tüm alemler sende saklıdır. Kendi değerini bil” dediği makamdır.

O halde çağımızda ideal Müslüman bireyleri, önder kişilikler olarak ve tek başına bir toplummuş gibi güçlü varlıklar olarak düşünmemiz ve çocuklarımıza böyle hayaller aşılamamız gerekiyor. Elbette ki mezmum bir vasıf olan kibirden arındırılarak…

Özetle son derece güçlü kişilik sahibi bireyler olmalıyız, İbrahim gibi toplumunun güçlülerine meydan okuyacak bir cesarete sahip olmalıyız. İbrahim gibi çağımızın tüm bilgi birikimini kucaklamalıyız, ama zayıfları hor görmemeli, Kuran’ın emri üzere zayıfların hakları için mücadele eden ideal ve mefkure insanları olmalıyız.

Kuran’dan Notlar – İdeal Müslüman Örneği Olarak İbrahim (VI)

ESAT ARSLAN · 28 ŞUBAT 2020

“Rabbi ona, “İslâm ol!” emrini verince, o “Ben âlemlerin Rabbine teslim oldum.” dedi.” Bakara Suresi, 131. ayet

“100 – “Ey Rabbim! Bana salihlerden (bir oğul) ihsan et!” 101 – Biz de kendisine yumuşak huylu bir oğul müjdeledik. 102 – Oğlu, yanında koşacak çağa gelince: “Ey oğlum! Ben seni rüyamda boğazladığımı görüyorum. Artık bak, ne düşünürsün?” dedi. Çocuk da: “Babacığım sana ne emrediliyorsa yap, inşallah beni sabredenlerden bulacaksın” dedi. 103 – Ne zaman ki ikisi de bu şekilde Allah’a teslim oldular, İbrahim oğlunu şakağı üzerine yatırdı. 104 – Biz de ona şöyle seslendik: “Ey İbrahim! ” 105 – “Rüyana gerçekten sadakat gösterdin, şüphesiz ki, biz iyilik yapanları böyle mükafatlandırırız.” 106 – “Şüphesiz ki bu apaçık bir imtihandı.” (dedik) 107 – Ve ona büyük bir kurbanlık fidye verdik. 108 – Kendisine sonradan gelenler içinde iyi bir nâm bıraktık. 109 – Selam olsun İbrahim’e… 110 – İşte biz iyilik yapanları böyle mükafatlandırırız. 111 – Çünkü o bizim mümin kullarımızdandı. 112 – Ona bir de salihlerden bir peygamber olmak üzere İshak’ı müjdeledik. 113 – Hem ona hem İshak’a bereketler verdik. Her ikisinin neslinden de hem iyilik yapanlar var, hem de açıkça kendi nefsine zulmedenler var.” Saffat Suresi

Hak din ve batıl din arasındaki mukayeselerimizi beş yazıdır İbrahim örneği üzerinden yapıyorduk. Bu yazı İbrahim’in kişiliğinin son yazısı olacak. Ve bu yazıyla beraber İbrahim’in düşünsel macerasını da tamamlamış olacağız.

Yukarıdaki iki ayet bizlere geleneğimiz tarafından İbrahim’in örnekliğinin özü olarak okutulur. Yani İbrahim gibi olmak Allah’a sorgulamadan sual etmeden mutlak manada teslim olmak olarak öğretilir.

Oysa İbrahim’in eriştiği mutlak teslimiyet hali onun Müslümanlığının özü değil, onun hikayesinin son merhalesidir. Yani sufilerin deyimiyle ‘rıza makamı’na varmıştır artık İbrahim.

Daha önceki yazılarda İbrahim’in Allah’a doğru yolculuğunda hangi merhalelerden geçtiğini anlattık. İbrahim her şeyi sorguladıktan sonra Allah’a vardı. Kavmiyle bu uğurda kavga etti. Allah’a vardıktan sonra O’nun dinini sorguladı. Ve sonra Allah’la tartıştı. Allah’la çok yakın dost oldu, vs.

İşte tüm bu süreçlerden sonradır ki İbrahim Allah’tan her şeyiyle razı oldu. Yani ona çok yakın bir dost olarak ancak bundan sonra kendini Allah’a tam manasıyla teslim etti.

Ve Allah’tan o kadar razı oldu ki Allah ona “oğlunu benim için kurban et” dediğinde hiç ama hiç sorgulama gereği duymadan bu emri yerine getirdi.

İşte bu makam İbrahim’in Hegelci imanı bir kez tattıktan ve o makamı aştıktan sonra erdiği Kierkegaardcı iman merhalesidir. Yoksa körü körüne bir iman değildir.

Yani İbrahim Hegelci akli imanın gereğini yerine getirmiş, o merhaleyi aşmış ve artık imanda daha üst bir mertebeye, tam bir teslimiyet mertebesine erişmiştir. Körü körüne bir itaat değil, tüm sorgulamalarının sonunda Allah’ın onu kendisinden daha çok sevdiğini ve ona kendisinin verdiği değerden çok daha fazla değer verdiğini gören bir insanın Allah’ın iradesiyle tam bir barış içinde olma durumudur bu.

İşte eğer biz de çağımızda gerçek Müslümanlığı yeniden hayata dahil edeceksek İbrahim’in hikayesindeki son aşamayı İbrahim’in özü olarak görmemeliyiz. İbrahim’in yaşam hikayesindeki merhaleleri bir bir yaşayarak, tadarak ancak ondan sonra bu rıza makamına ulaşmamız gerekiyor.

Bu körü körüne itaatten çok farklı bir iman ve İslam şuurudur.

Bir Filozof ve Toplum Düşünürü Olarak Hazret-i İbrahim ESAT ARSLAN

 

Kuran’dan Notlar – Bir Filozof ve Toplum Düşünürü Olarak Hazret-i İbrahim

ESAT ARSLAN · 25 OCAK 2019

“83. Şüphesiz İbrahim de onun kolundandı. 84. Çünkü Rabbine tertemiz bir kalb ile geldi; 85. Çünkü babasına ve kavmine şöyle dedi: “Siz nelere tapıyorsunuz? 86. Yalancılık etmek için mi Allah’tan başka ilahlar istiyorsunuz? 87. Siz alemlerin Rabbini ne zannediyorsunuz?” 88. Derken yıldızlara bir bakışla göz attı: 89. “Ben hastayım” dedi. 90. O zaman arkalarını dönerek başından kaçışıverdiler. 91. Derken bir kurnazlıkta onların ilahlarına vardı da “Buyursanıza, yemez misiniz?” dedi. 92. “Neyiniz var konuşmuyorsunuz?” diyerek onlara yaklaştı. 93. Ve nihayet onlara kuvvetli bir darbe indirdi. 94. Bunun üzerine birbirlerine girerek ona yöneldiler. 95. “A, siz kendi yonttuğunuz şeylere mi tapıyorsunuz?” dedi. 96. Halbuki sizi ve yaptıklarınızı Allah yarattı. 97. “Haydi, bunun için bir bina yapın ve bunu ateşe atın!” dediler. 98. Böylece ona bir tuzak kurmak istediler. Biz de tuttuk kendilerini daha alçak (bir duruma) düşürdük. 99. Bir de dedi ki: “Ben Rabbime gidiyorum, O bana yolunu gösterir.” Saffat Suresi (Elmalılı Hamdi Yazır Meali)

Yine oldukça kolaylaştırılmış bir formda ve yedi yaşındaki çocuğun mitolojik kafasının zevk edebileceği bir şekilde önümüzde duran bir pasaj. Fakat yine aslında bize çok derin gerçekleri anlatıyor. Burada aslında oldukça esaslı gerçeklere işaret eden sadece altı kısa ibareye dikkat çekeceğim. Çağı ve Kuran’ı derinden kavramak isteyen bir bakış çok daha farklı nükteleri de keşfedecektir.

I. “Kendi yonttuğunuz şeylere tapmayın”:
Bazı tarihselcilerimizin dediği gibi insanın kendi yonttuğu şeye tapmasından kasıt taştan tahtadan bir heykel yapıp onun önünde ritüel geliştirmekten ibaretse, yani Kuran’ın mesajı bundan ibaretse bu ibareye Allah kelamı demeyelim. Hatta bu cümleye verdiğimiz bu mana eğer Muhammed’in kalbinin ürünüyse ve eğer yedinci asır Arapları da bu cümleden daha derin başka bir mesaj çıkarmadıysa lütfen Muhammed’in ve yedinci asır Araplarının bu çağa ışık tutabilecek hiçbir hikmet birikimine sahip olmadığını da söyleyelim. Çünkü kendi yonttuğumuz put taştan, tahtadan, heykelden başka bir şey değilse Cin Ali masallarından çok daha fazla hikmet devşirebiliriz.

Kuran kendisinin üzerinde tefekkür edilebilsin diye alabildiğine kolaylaştırılmış bir formda indiğini bizzat kendi söylüyor. Yani size Cin Ali seviyesinde anlatıyorum, diyor Kuran, derinlikler için de işaretler verdim. O derinliği bulmak için biraz kafa patlatmanız gerekiyor. Kıssa bu yüzeysel haliyle yedi yaşındaki çocuğun mitolojik kafasında yer tutsun diye… Ama bu kitabın müteşabihatına/sembolizmine biraz eğilmek istiyorsanız ilimde derinlik kazanmanız gerekiyor.

Şimdi bizim geleneğimiz ilim deyince fıkıh, tefsir, hadisten başka bir şey anlamıyor. Tarihselcilerimizin bir kısmı da Kuran’daki ilimle sosyoloji, fizik gibi bilimleri karıştırmayın. Kuran’daki ilimle bugünün bilimi bambaşka paradigmaların ürünü. Onlar aynı şey değil diye bize dayatıyor.

Oysa Kuran’ın kendisi geçmiş çağlara, onların kalıntılarına, ve doğadaki varlıklara bakın. Orada da benim ayetlerimi okuyacaksınız, deyince, haliyle bugünkü şekli biraz bozuk olsa da tarihin, sosyolojinin, fiziğin ve arkeolojinin de Kuran’ın ilimde derinlik kazanmak (rasihune fil ilm) dediği şeyin içinde yer aldığını söylemek zorunda kalıyoruz.

Yani bu ibareye bir de sosyolojiyle bakalım. Ve birazcık Marx, birazcık Durkheim, birazcık Freud okuduysak, hak dini kabul etmeyen sosyoloji bilimi bize dinlerin sosyolojik bir inşa olduğunu söylüyor. Ya toplumda bir sınıfın menfaatini korumak için, ya toplumdaki sevgi bağlarını korumak için ya da Oedipus kompleksiyle baş etmek için insan inşa etmiştir dini. Modern bilimlerden önce hak dinler Allah işi, batıl dinler şeytan işi görülürdü. Dinin toplumsal bir inşa olduğu bilgeliğini biz böylesi modern düşünürlere borçluyuz. Oysa Kuran’ı derinlikli kavrayacak bir birey için ‘kendi yonttuğun şeye tapmak’ düşüncesine açılan savaş tam da bugün modern sosyologların kavrayışıyla aynı hikmete yaslanıyor.

Peki modern sosyologları temel alacaksak hak din yok mu? Dini eğer Tanrı, ritüel ve ahiretten ibaret anlıyorsak bu filozoflar için hak din diye bir şey yok. Oysa Kuran’da din ve ilah kavrayışı Tanrı, ritüel ve ahiretten ibaret değil. Bunun kanıtını vermeyeceğim sadece sonuç cümlesini anlatacağım: Dünyayı, evreni, tarihi vs. açıklamakta kullandığım ve kendime norm oluşturmak için veri aldığım her düşünce, ilke, sistem Kuran için din ve ilah ile aynı anlama geliyor. Yani Freud ve Marx bize “Ben bu dinleri reddediyorum. Ve size ‘hakikat’i anlatıyorum” dediğinde onların iddia ettiği ‘hakikat’ de Kuran için ilah ve din sınıfına giriyor.

Yani Kuran için “kendin yonttuğun şeye tapma” demek senin kendi fikrinin mahsulü olan düşünceleri dogmatik bir düşünce haline getirme demektir aynı zamanda. İbrahim’in yaptığı gibi temiz bir kalple yeni düşünceler inşa edebilirsiniz, evrene hediye edebilirsiniz, fakat bunların insan eseri ve sınırlı olduğunu bilip Freud dogmatizmi, Marx dogmatizmi yapmamalısınız demek bu ayet.

Zaten Kuran “Onlar dinlerini parçaladı, her biri ayrı ilaha tapıyor, her biri kendi ışığından memnun, diğerinin ışığına küfrediyor ve ey peygamber sen tüm bu ayrı ilahları tek Allah düşüncesinde bir araya getir” dediğinde aslında her çağdaki Müslümana bugün birer ideoloji ve dogma olarak sunulan hakikat iddialarını temiz bir kalple tartıp, onların eksisini artısını beraberce hesap edip bu ayrı hakikatleri hak din altında bütünleştirmeyi de emretmiş oluyor. Elbette ki yaptığımız şeyin insan mahsulü olduğunu bilerek…

Haliyle “bir toplumun kendi eliyle yonttuğu puta tapması” hem din sosyolojisi için hem de bugün dogma ve ideoloji haline getirilmiş Marxizm, Freudizm, liberalizm gibi insan eseri düşüncelerin tartışmaya ve temiz bir kalple sorgulanmaya açılması ve birer dogma olmaktan çıkarılması için gerekli hikmeti bizlere veriyor.

II. “Ey tanrılar neden size adanmış bu şeyleri yemiyorsunuz?” 
Gerçek tanrının yemek yemeye ihtiyacı olmadığı düşüncesi üzerinden mitolojik kafalı bir çocuğa pek çok hikmeti ders verebilirsiniz. Fakat sosyoloji, hukuk ve siyaset okuyan bilgili kafalarımız bu kolaylaştırılmış formun altında çok daha derin hikmetler de bulacaklardır.

Maide Suresi beş çeşit kurbanı yasaklar. Bu kurbanların ortak özelliğinin ne olduğunu sözlüklere sorduğunuzda şu yanıtı alırsınız: bu kurbanlar insani, toplumsal ya da kültürel hiçbir maslahata bağlanmadan sadece ve sadece Allah bizden hoşnut olsun diye Tanrı’ya adanmış kurbanlardır. Buradan bakınca bu ayet çok sağlam bir din eleştirisidir: Sırf ama sırf tanrıyı hoşnut etsin diye ona sunulan bir hizmetin hak dinde yeri olamaz. Çünkü gerçek tanrı bizim ona hizmetimize muhtaç değildir. Gerçek tanrının yemeye içmeye ve bizim ritüellerimize ihtiyacı yoktur.

Kuran’daki kurallara ve ritüellere bakınca ve bu kuralların konduğu ayetleri pasajdaki mantık bütünlüğü içinde ele alınca tüm bu ritüellerin insan maslahatına bağlandığını görürsünüz. Örneğin Hacc ibadeti insanların kardeşliği idealini tesis etmek içindir. Oruç ibadetinin bir sebebi ise insanları haram yememe disiplinine alıştırmaktır. Kuran’da insan maslahatına bağlanmamış tek bir kural ya da ritüel yoktur.

Bu haliyle bu ibare bize sağlam ve evrensel bir din eleştirisi mantığı yerleştirir. Hangi din ki insan maslahatı için değil, sadece tanrılar razı olsun diye kurallar içerir. Bu kurallar ve bu kurallar temelinde inşa edilmiş dinler batıldır. Biz Müslümanların ‘taabbüdilik’ temelinde inşa ettiğimiz akla hitap etmeyen din kavrayışı dahil.

Fakat “gerçek tanrı yemek yemeye ihtiyaç duymaz. Sizden sırf kendisi için yemek isteyen tanrılar sahte tanrılardır” demek aynı zamanda sağlam bir hukuk ve egemenlik eleştirisidir. Kısa konuşursak hukuki pozitivizm eleştirisi. Çünkü hukuki pozitivizmde kurallar hiçbir insani amaca ya da maslahata hizmet ettiği için değil, sırf ama sırf egemen öyle buyurduğu için cebredicidir dediğinde ve egemeni tanrılaştırdığında aslında Kuran’ın bu ibaresine savaş açmış bir egemenlik biçimi tesis etmiş demektir.  

III. “Ey tanrılar neden konuşmuyorsunuz?” 
Bunun derin hikmetlerinden biri şu: bugün tabiatçı, materyalist ya da mekanik nedenselliğe yaslanan doğa felsefeleri ciddi bir açmaz içindeler. Zira kendi ruhu olmayan ve bir nesneden ibaret olan tabiat, madde ya da mekanik nedensellikten ruhu, bilinci, düşünceyi ve konuşmayı türetememektedirler. Maddeden ve materyalist temelde kavranmış bir beyinden bilinç ve bilinç halleri türemiyor. Bu çıkmaz da tüm bu grupları dogmatizme ve yobazlığa sürüklüyor. Cüz’i bir bilinci türetebileceğimiz tek yer külli ve mutlak bir bilinç. Cüz’i bilinçler var ve kendi kendilerini de var etmiyorlar ve ruhu olmayan doğal ilkelerden de türemiyorlar. Ve bu yüzden açıklanmaya muhtaçlar. Ve bu bilinçlerin tek açıklaması bizi kuşatan ve bizi kuşattığı için de var olduğunu bilebildiğimiz fakat onu açıklayamadığımız ve aslında kendisi her şeyin açıklaması ve burhanı olan mutlak bilinç. İşte bu ayet tam da doğa felsefesine ve metafiziğe ait bu derin hikmeti yedi yaşındaki çocuğun da zevk edebileceği bir şekilde izah ediyor.

IV. “Yıldızlara bir bakışla göz atmak ve sonra ‘ben hastayım’ demek.” 

Burada bakış ve göz atmak için kullanılan ibare ‘nazara.’ Teori anlamına gelen nazariye de aynı anlama geliyor. Ve Kuran’daki ibare zahiri bedensel görme yanında ruhsal görmeyi yani bir teori inşa etmeyi de beraberinde kuşatıyor. Burada türetimini yapmayacağım. Yıldızlar ise İbrahim’in kavmindeki mitoloji sistemini oluşturuyordu. Ve yıldızlara bir bakışla göz atan İbrahim aslında mitoloji sistemi hakkında bir teori geliştirmekten başka bir şey yapmıyordu. Elbette ki böylesi bir teorik çaba insanı delirtir. Çünkü Derrida’nın dediği gibi gerçek düşünce deliliğine sınırlarında gezinir. İşte ona hakikat diye öğretilen mitolojik sistem hakkında bir teori geliştirmeye çalışırken İbrahim hasta oldu. Fiziksel hastalık değil bu. İbrahim delirdi. Bu yüzden de etrafındaki insanlar ondan kaçıştı. Yoksa nezle grip olsa insanlar ondan niye kaçsın? Yani İbrahim bir filozof gibi toplumunun ideolojisini sorguladı, ıstırap çekti kafayı yedi ve deliren insandan her toplum nasıl kaçarsa kendi toplumu da öylece kaçtı. Meselenin özeti bu. Bu sebeple, yani bir peygamberin gerçekten delilikle deha ve fetanet arasında dolaşırken delirebilmesi gerçeğinden hareketle peygamberlik felsefemizi yeniden inşa etmemiz gerekiyor.

V. “Putları parçalayan bir adam için bir bina inşa edip onu ateşe (cahim) atmak.” 

İbareyi mitolojik okursak İbrahim’i odun dolu bir eve attılar. Ve evi ateşe verdiler. Fakat bir mucize sonucu İbrahim yanmaktan kurtuldu. Fakat ibarede çağımıza hitap eden derin bir hikmet arayacaksak başka şeyler söylememiz gerekiyor. Bina sadece ev demek değil. Ev için ‘beyt’ kelimesi de kullanılıyor. Buradaki bina bir nevi Mağara Arkadaşları’nın anısına dikilen bina gibi. Yani mescidle kıyaslanan bir bina. Kısa konuşursak bu bina bir enstitü. Yani İbrahim’e savaş açmak için açılan bir enstitü bu. Bunu kafanızda şöyle kurun: bir filozof, mesela Marx, sizin toplumunuzun yanlış ideolojisine savaş açan bir felsefe inşa ederse ona karşı ne yaparsınız? Hemen üniversitelerinizi örgütler ve o düşünceyi mahkum etmeye ve Marx’a inanan grupları toplumda teorik olarak ve pratik olarak ezmeye çalışırsınız. ABD’nin şu anki demokratik görünümünde bile özellikle ekonomi bölümleri Marx’ı reddetme ve hor görme üzerine kuruludur. Bu iş 1950’lerde McCarthyizme kadar gitmiştir. Bizde de 1980’lerde YÖK Marxizm’e savaş açmıştı. İbrahim’e yapılan bunun aynısıdır. Ayette kullanılan ‘ateş’ ibaresinin orijinali ise ‘cahim.’ Yani Kuran’da fiziki ateşi karşılamak için çok sık kullanılan ‘nar’ değil. ‘Cahim’ ise, eğer etimoloji sözlüklerine bakacak olursak ‘bir öfkenin yaydığı ateş’ demek. Yani bu ateş mecazi bir ateş. Ve toplumun Marx’a ya da İbrahim’e karşı önlem olarak yaptığı şey halkta Marxizm’e ya da İbrahimizm’e karşı bir öfkeyi kışkırtarak onu o öfke selinde boğmak. 

VI. “Temiz kalpli olmak.” 

Bizim geleneğimiz kalb-i selim, temiz kalpli ibaresini hep salt gönülle ilgili bir şeymiş gibi anladı. Halbuki Kuran’da kalp sevebildiği gibi, akleder, düşünür, açıklar, anlamı kavrar, vs. Yani İbrahim’in temiz kalpli olması demek, onun düşünce yetisinin arıduru ve herhangi bir saplantıya maruz kalmadan işleyebilmesi demek. Zaten işte bu temiz düşünce yapısıyla İbrahim ona öğretilen mitolojiyi sorgulayabilmiş ve onun hakkında sağlam bir teori geliştirebilmiş ve sonra bu itikadı sağlam bir biçimde çürütebilmişti. Yani onlara yumruğuyla kuvvetli bir darbe indirebilmişti.